گروه‌بندی ژنوتیپ‌‌های موتانت برنج (Oryza sativa L.) در شرایط تنش خشکی

تحقیق حاضر به صورت دو آزمایش جداگانه تحت شرایط تنش خشکی و آبیاری معمول، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار، در سال زراعی 94-1393 در مؤسسه تحقیقات برنج کشور در رشت اجرا شد. مواد گیاهی مورد استفاده شامل ١٤ لاین موتانت برنج (هفت لاین از رقم هاشمی، شش لاین از رقم طارم‌محلی و یک لاین از رقم خزر) و چهار رقم هاشمی، طارم‌محلی، خزر و گیلانه ‌بودند. تجزیه به عامل‌ها، در شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی پنج و چهار عامل اصلی را شناسایی کرد که به‌ترتیب 5/81 و 3/79 درصد تغییرات صفات را توجیه کردند. نتایج این تجزیه نشان داد که در هر دو شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی، انتخاب بوته‌هایی با باروری خوشه و طول خوشه بالاتر و طول میانگره و ارتفاع بوته کوتاه می‌تواند به افزایش عملکرد دانه بیانجامد. ژنوتیپ‌ها بر اساس تجزیه خوشه‌ای در هر دو شرایط در پنج گروه دسته‌بندی شدند. تجزیه تابع تشخیص صحت صددرصدی گروه‌بندی‌ ژنوتیپ‌ها را در تجزیه خوشه‌ای نشان ‌داد. نتایج حاصل از تجزیه‌های مختلف، لاین‌های TM6-230-VE-8-4-1، TM6-250-10-7-1، TM6-B-2-1-E و HM5-250-E-1-1 را با عملکرد دانه بیشتر در شرایط تنش خشکی (6/2227 کیلوگرم در هکتار) و صفات مطلوبی مانند باروری خوشه بالا (9/80) و طول خروج خوشه از غلاف پایین (3/6 سانتی‌متر) به‌عنوان ژنوتیپ‌های برتر شناسایی کردند. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ‌های یاد شده در شرایط آبیاری معمول، 9/4739 کیلوگرم در هکتار بود. کاهش عملکرد دانه ژنوتیپ‌های مذکور بر اثر تنش خشکی، 53 درصد و برای کلیه ژنوتیپ‌ها، 60 درصد بود. بنابراین، ژنوتیپ‌های منتخب یاد شده می‌توانند در پیشبرد برنامه‌های اصلاحی در توسعه ارقام جدید برنج با تحمل بیشتر به تنش خشکی، مورد توجه قرار داده شوند.